Een breed en mensgericht personeelsbeleid met werkgeluk

Terwijl de dalende prestaties en de leervertraging van leerlingen in het basis- en secundair onderwijs de voorbije jaren hoofdzakelijk werden toegeschreven aan de coronapandemie en de schoolsluitingen, signaleert de net gepubliceerde studie van onderwijseconomen Kristof De Witte en Letizia Gambi (KU Leuven) een rechtstreeks verband met de uitval van leraren en het lerarentekort. Dit is verontrustend, vooral omdat alle cijfers met betrekking tot afwezigheden en openstaande functies een stijgende trend aangeven: de Vlaamse werkbaarheidsbarometer (2019) telt symptomen van burn-out bij 19% van de werknemers binnen onderwijs (tegenover 13,7% in 2016); De Witte en Gambi constateren dat 70% van de scholen in 2021-2022 problemen ervoer bij de invulling van vacatures (tegenover 55% in 2020-2021).  

Volgens minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) werpen de regeringsmaatregelen ondertussen wel hun vruchten af, met een toename van het aantal zij-instromers en het aantal inschrijvingen in de lerarenopleidingen. De oplossing ligt echter niet bij de rekrutering alleen. Alles staat of valt met de duurzame inbedding van psychosociaal welzijn in het strategisch personeelsbeleid van de scholen. Zo luidt de conclusie van het onderzoek dat het departement Onderwijs en Vorming liet uitvoeren door de Universiteit Gent en Arteveldehogeschool (2022). Cruciaal voor het psychosociaal welzijn is dat álle personeelspraktijken, van rekrutering over opdrachttoewijzing tot waardering, aandacht hebben voor de specifieke noden van zowel de individuele leraar als het volledige schoolteam.

Om dit te concretiseren, vertrekt het onderzoek van de 5 A’s die kunnen samenhangen met psychosociale risico’s: arbeidsorganisatie, arbeidsinhoud, arbeidsvoorwaarden, arbeidsomstandigheden en arbeidsrelaties. Vervolgens verbindt het elk van deze domeinen met het Job Demands-Resources model. Dit weegt het psychosociaal welzijn af aan enerzijds de vereisten die een aanhoudende inspanning vragen (demands) en anderzijds de middelen die bijdragen tot de persoonlijke ontwikkeling (resources). Zo is werkdruk een factor binnen de arbeidsorganisatie, die veel eist van werknemers, terwijl een cultuur van samenwerken zorgt voor een positieve ervaring in dit domein. Vanuit de overtuiging dat een goed psychosociaal welzijnsbeleid is opgebouwd rond de 5 A’s en de demands en resources daaraan gekoppeld, presenteert het onderzoek tot slot een brede waaier aan instrumenten om schoolbesturen en -leiders bij de aanpak hiervan te ondersteunen.

Door de jarenlange ervaring van Domo de Refontiro met de begeleiding van scholen komen de conclusies van het onderzoeksrapport voor ons niet als een verrassing. Eerder wezen we al op het verband tussen werkgeluk en een lagere lerarenuitval. Het is ook de drijfveer achter onze samenwerking met het Nederlandse Klassewerkplek, dat scholen voor het voetlicht brengt die het psychosociaal welzijn van hun medewerkers hoog in het vaandel dragen. Als aanjagers van duurzame (levens)loopbanen willen we er wel op wijzen dat een effectieve ommezwaai niet valt te realiseren met de willekeurige of geïsoleerde toepassing van bepaalde instrumenten. Het vertrekpunt moet steeds een gerichte analyse zijn van de beginsituatie, zodat het complexe veranderingsproces in prioriteiten en fases kan worden opgedeeld. Bovendien zijn niet alle demands even eenvoudig te keren, bijvoorbeeld omdat ze al vele jaren gangbaar zijn. En tot slot moeten verschillende randvoorwaarden zijn vervuld, waaronder een gepaste leiderschapsstijl, een transparante communicatie en participatie van alle belanghebbenden. De integratie van psychosociaal welzijn in het strategisch personeelsbeleid is met andere woorden niet iets wat je als schoolbestuurder of -leider nog even snel op je al goed gevulde boterham legt. Vanuit onze expertise staan we je daarom graag bij om de specifieke uitdagingen voor jouw scholengroep of school scherp te stellen en een traject op maat uit te werken. Een traject dat zorgt voor een toename van het werkgeluk en, als rechtstreeks gevolg hiervan, voor minder uitval, meer instroom en betere leerlingprestaties.

Onderzoeksrapport departement Onderwijs en Vorming: https://data-onderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestanden/RapportWelzijnsbeleid.pdf

Inspiratiegids departement Onderwijs en Vorming: https://data-onderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestanden/Inspiratiegids_Welzijnsbeleid.pdf

Klassewerkplek: https://www.klassewerkplek.be/

Opleiding ‘naar een performant vernieuwd personeelsbeleid’ (EDITIE 4): https://domoderefontiro.be/onderwijs/vernieuwd-personeelsbeleid