Op weg naar een professionele schoolcultuur! Cultuur zit vaak in het behang …

Als procesbegeleiders - met meer dan 15 jaar begeleiding van schoolorganisaties met betrekking tot complexe menselijke transformaties op de teller – ervaren we vaak dat scholen worstelen met het bespreekbaar maken van professioneel handelen in de context van hun school.  Opvattingen hierover zijn vaak erg verschillend, er leven mythes, er ontstaan misverstanden maar zelden wordt professioneel handelen openlijk bespreekbaar gemaakt.

De basis van een professionele schoolcultuur is echter een helder kader met leidende principes die ontwikkeld werden in co-creatie met het volledige schoolteam.  De leidende principes vormen een kader waardoor professionals mekaar kunnen aanspreken en in dialoog kunnen gaan tijdens hun dagelijkse onderwijskundige praktijk.  Schoolleiders kunnen het kader ook gebruiken tijdens professionele dialogen en indien nodig om in te grijpen bij uitingen van onprofessioneel gedrag.

Galenkamp en Schut (2018) verduidelijken in hun boek ‘professionele schoolcultuur: focus op koers en gedrag’ wat een professionele schoolcultuur nu eigenlijk inhoudt. Het is een cultuur waarin alle gedrag:

• congruent is aan de doelen van de school;
• leidt tot een toename van je persoonlijk welbevinden;
• leidt tot een toename van het welbevinden van anderen;

en waarbij gedrag dat strijdig is met (één van) deze criteria, vriendelijk maar duidelijk, zeer effectief wordt begrensd.

Het fundament van een professionele schoolcultuur is een basishouding van: ik+ jij+.  Zowel de doelen van de school als de omgangscultuur dragen bij aan de effectiviteit van de school.  Professionals in een school nemen verantwoordelijkheid op, leggen verantwoording af, zijn gemotiveerd vanuit intrinsieke motivatie en laten dat ook zien.

We schreven er al vaak over, een school heeft nood aan duidelijke kaders: enerzijds een helder en compact beleidsplan waarin de strategische ontwikkelingslijnen voor de komende 3 tot 5 jaar helder en concreet uitgewerkt worden.  Anderzijds een ‘code voor de professionele medewerker’ – eventueel gecontextualiseerd naar schoolleiders, leraren en ondersteunende medewerkers toe waarin duidelijke verwachtingen naar professioneel gedrag benoemd worden.

Een cultuur uit zich dominant in gedragingen van mensen. Dat gedrag is vaak gebaseerd op overtuigingen die ook (onbewust) gedeeld worden: ‘je hoort er pas bij als je doet zoals wij’. Nieuwe medewerkers die toetreden tot het schoolteam vallen vaak van de ene in de andere verbazing.  Ze waren er zich bijvoorbeeld niet van bewust dat je best niet op een bepaalde stoel in het leraarslokaal gaat zitten omdat die voorbehouden is voor een ancien. Ze conformeren zich bijvoorbeeld niet aan de jarenlange traditie dat je na het middageten je bord en tas afruimt, je plaats opkuist en de tafel dekt voor de collega’s die na hen komen.  Ze zien dode planten staan in het leraarslokaal omdat de secretariaatsmedewerker die jarenlang de planten goot met pensioen ging en niemand het engagement van haar overnam.  En zo kunnen we nog talloze voorbeelden geven.  Nieuwe medewerkers in een schoolteam stellen zich vrij snel de vraag: ‘hoe moet ik mij hier gedragen om een plek in de cultuur van deze school te hebben?’.

Niet elke vorm en/of uiting van gedrag in een cultuur kan professioneel genoemd worden en al zeker niet omdat de premisse gemaakt wordt: ‘ja maar, dat is de cultuur hier …’.

Volgens Galenkamp en Schut kan je – wanneer je als schoolleider bijvoorbeeld invloed wil uitoefenen op de cultuur van je school – werken via drie aandachtsgebieden:

1. in co-creatie duidelijke doelen uittekenen voor de school (en mogelijk vormgeven in een compact beleidsplan) (koers),
2. werken op het welbevinden van je medewerkers in de school (omgang) en
3. het begrenzen van gedrag met behoud van de relatie.  Dit laatste doe je door te expliciteren welk gedrag wel en niet acceptabel is.

Bij ‘domo de refontiro’ stellen we hiervoor in co-creatie met het volledige schoolteam een ‘code voor de professionele medewerker’ op.  Die code is een helder kader dat onder anderen gebruikt wordt binnen de context van teacher teams (professionele leergemeenschappen), tijdens het voeren van professionele dialogen (in welke vorm dan ook) en binnen informele contacten tussen medewerkers.

Wanneer we inzoomen op aspecten van professioneel gedrag voor leraren, dan komen we al snel uit bij dimensies zoals het actief delen van kennis, het opnemen van verantwoordelijkheid om jezelf te ontwikkelen, verantwoording afleggen over het al dan niet behalen van resultaten en de intrinsieke motivatie hebben om de onderwijskundige praktijk voortdurend te verbeteren.

Schoolleiders nemen een actieve verantwoordelijkheid op met betrekking tot de cultuurontwikkeling van de school en het stimuleren van professioneel gedrag. Hun effectief leiderschap uit zich in een delicate balans tussen ondersteunen en sturen. Schoolleiders zijn authentiek en dienend en zijn sensitief voor wat de schoolorganisatie enerzijds én de medewerkers anderzijds nodig hebben. In hun dagelijkse praktijk laten ze uiteraard zelf ook zien wat professioneel handelen is.  Schoolleiders begrijpen bijkomend dat ze via een co-creatieve aanpak werk kunnen maken van duidelijkheid over het schoolbeleid (doelen – koers), de manier waarop we met mekaar omgaan en wat professioneel gedrag concreet inhoudt.

De co-creatieve aanpak is nodig omdat mensen best wel bereid zijn om te veranderen maar niet ‘veranderd willen worden’.  Verder begrijpen ze dat ‘grenzen stellen’ één van de meest bepalende factoren is voor de opbouw van een professionele schoolcultuur. Soms moet dit gebeuren via een één-op-één gesprek: hard op de inhoud, zacht op de relatie.

Hoe pak je dat nu concreet aan als schoolleider?  We stellen voor om eerst ‘onderzoekend’ tijdens bv. een pedagogische studiedag de huidige schoolcultuur in kaart te brengen en bespreekbaar te maken.  Bij domo de refontiro ontwikkelden we daarvoor een unieke co-creatieve methodiek met een mix van inspiratie, debat en rijke interactie.

Cultuurontwikkeling vraagt om een activerende aanpak, of je nu te kampen hebt met een vervelende ‘cultuur van tevredenheid die verlammend werkt’ of er negativisme heerst die energieverslindend is of er een fijne cultuur heerst in je school maar je er verder over in dialoog wil gaan.

Heb je plannen om voor je school of scholengroep professioneel gedrag bespreekbaar te maken en actief te werken aan ‘cultuurontwikkeling’? Wil je werk maken van een volledig vernieuwd personeelsbeleid en/of professionaliseringsbeleid?

Wij gaan graag vrijblijvend met u in dialoog over uw ambities terzake. Onze aanpak is concreet, evidence-informed, resultaatgericht en motiverend. Ga er gerust met ons expertenteam over in dialoog.

Kijk ook onze video over de professionele schoolcultuur: