19 inzichten over leiderschap: een reisgids om het landschap van leiderschap te verkennen

Elf jaar geleden bundelden psycholoog, docent en onderzoeker aan de Antwerp Management School Koen Marichal en Jesse Segers, rector van Sioo en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Exeter (VK) voor het eerst 19 inzichten over leiderschap. 19 inzichten die uitnodigend aanzetten tot persoonlijke, kritische reflectie én inspireren tot actie.

Recent herschreven Koen en Jesse, in evolutie met de veranderende context en tijdsgeest deze 19 inzichten die verenigd werden in het kersverse boek “Over leiderschap. 19 inzichten”.

In Over leiderschap worden wetenschappelijk onderbouwde inzichten verweven met stellingen en ervaringen vanuit de praktijk, beschreven door leiders zelf. Het boek, dat werd opgevat als een ‘reisgids’, geeft mensen die bewust of onbewust in het ‘land van leiderschap’ zijn terechtgekomen handvaten om het landschap met een open en integrale blik te verkennen en te bewandelen en de complexiteit van leiderschap vanuit een persoonlijke visie te doorgronden. In wat volgt worden de 19 inzichten beknopt omschreven en toegelicht.  

1)    Leiderschap, dat is écht en verbindend menselijk contact met de nodige aandacht en empathie voor de emoties van de mens.

Om tot een houding van aandacht, respect en empathie te komen, moeten diepe, echte en informele gesprekken een plaats krijgen binnen jouw leiderschap. Hecht belang aan persoonlijke relaties en leer voeling krijgen met mensen door – vertrekkend vanuit empathie - écht en aandachtig te luisteren en de mens in zijn waardigheid centraal te plaatsen. Enkel en alleen op deze manier komt menselijk contact, als basis voor vertrouwen en samenwerking, tot stand.

2)    Leiderschap, dat is kennis hebben over en ervaring hebben met details die de situatie beïnvloeden.

Om jouw organisatie adequaat te kunnen leiden, is het van belang kennis te hebben over details die de situatie binnen jouw organisatie beïnvloeden. Probeer je kennis en inzichten zoveel mogelijk bij te sturen door ruimte te maken voor reflectie, contemplatie en studie en door je te verdiepen in de activiteiten die door werknemers binnen jouw organisatie worden uitgevoerd. Blijf bovendien bewust van het belang aan kennis en expertise, het betekenisvol maken van deze kennis en expertise, het eenvoudig en met mate communiceren ervan en het leiden van het informatieproces bij moeilijke omstandigheden.

3)    Leiderschap, dat is het systeem van organisaties begrijpen en er constructief mee aan de slag gaan zonder in de valkuil te trappen van de dwingende rationele en korte-termijn logica.

Wees nieuwsgierig naar het volledige plaatje van jouw organisatie. Onderzoek en observeer de samenhang tussen alle elementen van het geheel. Ga er vervolgens systemisch mee aan de slag door de verkregen informatie opbouwend te delen en te gebruiken. Ga zorgvuldig om met jouw rollen en posities. Zo kan de samenhang, orde en interne verandering binnen een organisatie die nodig is om duurzaam en gezond te functioneren, geïnitieerd worden.

4)    Leiderschap, dat is sensitief en waarderend zijn voor verschillen en conflicten, dat is inzetten op integratie en te ver doorgedreven polarisatie in toom houden.

Om de draagkracht om met verschillen en conflicten om te gaan te vergroten, moet gemeenschappelijkheid en verbinding met het gedeelde een plaats krijgen binnen jouw organisatie. Omarm verschillen, maar verlies de verbinding met het gedeelde niet uit het oog. Probeer polarisatie zoveel mogelijk te vermijden. Laat hiervoor preventief dissonante stemmen toe, bescherm minderheden en stimuleer mobiliteit. Curatief maak je conflicten en spanningen bespreekbaar door deze expliciet te benoemen.

5)    Leiderschap, dat is vanuit voorbeeldgedrag ondernemend en co-creatief werken aan een meerstemmig strategisch verhaal om doelstellingen samen met het team te bereiken.

Doorprik de zekerheid van het hebben van een klaarhelder en top-down opgelegd plan, dit is slechts een schim van de realiteit. Faciliteer open discussies met medewerkers om samen ondernemend en via de effectuation logica te werken richting een meerstemmig strategisch verhaal met ruimte voor improvisatie. Laat als leider onzekerheid toe, zie kansen in obstakels, kies voor het hier-en-nu, heb geduld, heb aandacht voor communicatie en participatie en toon dit voorbeeldgedrag ook zichtbaar.

6)    Leiderschap, dat is gericht zijn op het groepsbelang door jezelf als leider te identificeren met de groep en een cultuur van gedeeld leiderschap mee mogelijk te maken.

Heb als leider aandacht voor het individu en ga hier niet aan voorbij. Werk bijkomend inclusief en maak weinig tot geen onderscheid tussen mensen met veel of weinig status of macht. Creëer vanuit een hiërarchie een cultuur van gedeeld leiderschap dat gedragen wordt door een collaboratief idee over leiderschap. Dit doe je door competitie en strijd te vervangen door competentie en verdienste en je eigen houding als leider ten opzichte van macht en status te herzien. Maak bovendien geregeld plaats voor een goed faciliterend gesprek binnen het team.

7)    Leiderschap, dat is een oefening in wederzijdse wederkerigheid en dienstbaarheid via het opbouwen van sterke relaties.

Geloof in het belang van positieve relaties. Investeer daarvoor op een duurzame wijze en met een zekere realiteitszin in een selectief en diverse netwerk van vertrouwenspersonen die zorgen voor steun en draagkracht. Behartig hier niet alleen het eigenbelang, maar wees ook wederkerig behulpzaam en creeër eveneens meerwaarde voor anderen.

8)    Leiderschap, dat is groeien als mens.

Wees je bewust dat leiderschap gepaard gaat met een persoonlijke groei in verschillende fases. Daar horen ook periodes bij van zich verloren voelen. Laat onmacht en moeilijke gevoelens toe. Erken ze en toon ze en verlaat soms de zekerheid van het vertrouwde. Geef je verzet op en doe aan zelfonderzoek in een veilige omgeving via steun van dierbaren of helpers zoals mentoren, coaches, of genezers.

9)    Leiderschap, dat is besturen om sociale cohesie, systeemvertrouwen en harmonie te creëren.

Zorg ervoor dat rust en stabiliteit binnen jouw organisatie gewaarborgd blijft door empathisch en respectvol zorg te dragen voor het formele afsprakenkader en voor de taakstructuur van de organisatie. Voorzie duidelijke instructies en procedures die transparant worden meegedeeld, rechtvaardig worden gehandhaafd en bewaakt, maar toch variatie en flexibiliteit toelaten. Bouw ook taaksystemen in die duidelijkheid scheppen over de plek en de rollen van iedere medewerker.

10)  Leiderschap, dat is krachtige teams uitbouwen en begeleiden richting duurzaam succes.

Als leider ben jij verantwoordelijk voor jouw team en de bijbehorende groepsidentiteit. Het creëren van een ‘wij-gevoel’ is dus bijgevolg jouw taak. Om te komen tot dit ‘wij-gevoel’ moet je als leider jezelf vereenzelvigen met de groep, momenten organiseren waarop iedereen de kans krijgt elkaar te leren kennen en herinneringen te maken, werken aan psychologische veiligheid in de groep en samenwerking bewerkstelligen. Zeker in tijden van digitalisering, toegenomen werkdruk en planlast en individualisering is het van belang om expliciet aandacht te geven aan motivatie alsook relationele en ontwikkelingsprocessen in de groep om tot blijvende samenwerking te komen.

11)  Leiderschap, dat is ethisch en bewust het juiste op de juiste manier doen.

Houd bij het maken van beslissingen rekening met de procedure, de mogelijke gevolgen van verschillende opties voor zoveel mogelijk betrokkenen en de kwaliteit van de interactie die bouwt op transparantie en respect. Wees je ervan bewust dat er bij het maken van een weldoordachte beslissing verschillende waarden, normen en belangen in het spel zijn en dat er andere ethische overwegingen en relationele maatstaven gelden naargelang het type relatie en de situatie. Probeer in je beslissing altijd te komen tot een compromis.

12)  Leiderschap, dat is bij een diepgaande aanpassing of vernieuwing de betrokkenheid van mensen in het werkveld optimaliseren en de verandering zelf organiseren.

Ben je ervan bewust dat adaptieve uitdagingen een gevolg zijn van conflicterende waardesystemen en dus geen baat hebben bij technische, tijdelijke en top-down gevonden oplossingen. De leider stelt zich daarentegen beter open voor de spanning(en) en geeft de betrokken partijen bij het probleem best zoveel mogelijk inspraak. De leider kan in eerste instantie de moeilijke realiteit best benoemen, erkenning geven aan verlies en adaptieve ruimte organiseren binnen de organisatie, waar informatie uitwisselen en ideeën testen een plaats kunnen krijgen. Doorheen het proces blijf je mensen nabij en creeër je het gevoel van ‘we gaan hier samen doorheen’.

13)  Leiderschap, dat is politiek vaardig zijn.

Als leider word je verwacht politiek vaardig te zijn om in de veelheid aan belangen actieve beïnvloeding mogelijk te maken. Politiek vaardige leiders zijn mensen die macht uitoefenen naast en met mensen, die een open relatie hebben met macht en die hun eigen werk, legitiem verworven gezag en de kwaliteit van de relaties vooropstellen, hetgeen zorgt voor betere resultaten.

14)  Leiderschap, dat is af en toe ook kwetsbaar zijn.

Een oproep aan alle leiders: laat je raken, toon geduld en nieuwsgierigheid, wees authentiek en wederkerig in relaties, heb vertrouwen in je mensen, … en dit alles zonder je eigen waarden of waarheid op te geven. Enkel en alleen op deze manier kunnen moeilijke gevoelens gedeeld en getoond worden en wordt er verbondenheid en saamhorigheid gecreëerd.

15)  Leiderschap, dat is empowerend inzetten op zelfbeschikking.

Werk empowerend richting zelfbeschikking door zoveel mogelijk randvoorwaarden en positieve vrijheid te creëren. Geef je mensen een uitdagende opdracht die ze autonoom en met de juiste steun, duidelijkheid en instructie kunnen uitvoeren.

16)  Leiderschap, dat is vertrouwen opbouwen en behouden.

Laat de ‘controlemodus’ zoveel mogelijk achterwege en bouw iedere dag aan een hecht vertrouwen ten opzicht van je medewerkers. Ook het opbouwen en behouden van hechte vertrouwensbanden tussen jouw en je medewerkers behoort tot de dagelijkse taak van een leidinggevende.  Reik je hand uit; maak persoonlijke uitwisselingen mogelijk; pols regelmatig naar het welzijn van je medewerkers; cultiveer een positieve, welwillende houding ten opzichte van relaties en zet in op herstel indien het vertrouwen wordt geschonden.

17)  Leiderschap, dat is veerkrachtig reageren op onverwachte gebeurtenissen.

Het inbedden van veerkracht in je leiderschap, dat betekent: (1) voorbereid zijn door jezelf dagelijks extern te richten op de toekomst en te zorgen voor een robuuste organisatie, (2) werken met de omstandigheden die er zijn, en (3) reflecteren. Wees ook mild ten opzichte van jezelf, downtime-momenten inlassen met jezelf, je familie, en vrienden en het trainen van je metacognitie doen er ook toe.

18)  Leiderschap, dat is verhalen vertellen die rationele argumentaties te boven gaan.

Wil jij als leider inspireren en helder communiceren? Beperk je dan niet tot rationele argumentatie, maar ga over tot het creëren van sterke en realistische verhaallijnen die betekenis en inzicht geven aan iedere betrokkene. Probeer het hart van jouw medewerkers te raken door een boodschap vol menselijkheid en duidelijkheid over te brengen. Enkele tips hiervoor zijn: balanceer tussen je wensdroom en de realiteit, breng het eenvoudig en direct, gebruik een heldere logica, gebruik metaforen, maak het geloofwaardig, gebruik retorische technieken en beheers de verschillende contexten van het vertellen.

19)  Leiderschap, dat is ontwikkelen.

“Leiderschap dat is als een rivier dat snel stroom. Vasthouden aan eigen overtuigingen of emoties, aan wetmatigheden van relaties of context: het is als vastklampen aan de oever van het eigen kennen, kunnen en weten. Leiderschap is juist de oever loslaten en leiden in en van dynamiek met mensen in situaties die elkaar opvolgen en in een context die blijft veranderen” (Marichal & Segers, 2022, p.204) .

Kortom, leiderschap is blijvend ontwikkelen.

Bron: Marichal, K., & Segers, J. (2022). Over leiderschap. 19 inzichten. pelckmans.