Stimuleert hoger onderwijs de kritische reflectie van studenten wel?

Op 30 augustus verscheen het uitgebreide onderzoeksrapport ‘Does Higher Education Teach Students to Think Critically’ waarin de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) een antwoord tracht te formuleren op bovenstaande prikkelende vraag.

Conflicterende verwachtingen

Steeds meer organisaties en bedrijven geven aan dat de vaardigheden van pasafgestudeerde hoger opgeleide professionals niet langer matchen met de verwachtingen die worden gesteld in het werkveld. Op het terrein wordt steeds meer belang gehecht aan het gebruiken van en het beschikken over algemene 21^e-eeuwse vaardigheden waaronder ook ‘het vermogen tot kritisch denken’. Beginnende beroepsbeoefenaars stellen echter teleur op dit vlak en missen algemene vaardigheden zoals probleemoplossend denken, analytisch redeneren, communicatieve vaardigheden en kritische reflectie.

“There’s a discrepancy in that people are qualified – they have the stamp from universities that says they can do certain occupations – but then employers find they don’t have the skills needed for the workplace.” (Dirk Van Damme)

Gevolg - frustratie en teleurstelling op het terrein en heel wat openlijke kritiek op het opleidingsaanbod en de aanpak van het hoger onderwijs. Daarnaast zien we dat heel wat organisaties en bedrijven vandaag zelf eigen opleidingsinitiatieven inrichten en opleidingstrajecten lanceren - gefinancierd door particuliere middelen -  los van het hoger onderwijs.

“We zien dat veel internationale organisaties en bedrijven niet meer vragen wat iemand gestudeerd heeft, omdat het toch niet zoveel zegt. Ze testen en trainen potentiële werknemers zelf.” (Dirk Van Damme)

Internationaal comparatief onderzoek

Om te onderzoeken of het gaat over een gepercipieerde, dan wel reële mismatch gaat, heeft de OESO een internationaal comparatief onderzoek uitgevoerd waarbij het vermogen tot kritische reflectie van studenten hoger onderwijs werd onderzocht door middel van een wetenschappelijk gevalideerd meetinstrument, de zogenaamde CLA+ test. Zes landen participeerden aan de studie  (USA, UK, Italië, Mexico, Finland en Chili) met elk uiteenlopende systemen van hoger onderwijs.  

Dit is de eerste keer dat de doeltreffendheid en het leerrendement van het hoger onderwijs op deze schaal onderzocht werd en dat op zich is een belangrijke verdienste. Immers, tot op vandaag is het leerrendement van studenten in het hoger onderwijs wetenschappelijk een blinde vlek.

Voor deze studie werden data van meer dan 120.000 studenten verzameld en geanalyseerd.

Hoewel er vragen gesteld kunnen worden bij de steekproef – 100.000 van de 120.000 studenten heeft een opleiding genoten in het gesegregeerde hoger onderwijs in de Verenigde staten - en het onderzoeksdesign zijn de resultaten naast uiterst informatief, best wel onthutsend.

We lichten beknopt enkele opvallende resultaten toe, aangevuld met enkele reflecties:

1)    Meer dan de helft (55%) van de studenten is bij het behalen van hun diploma hoger onderwijs onvoldoende in staat tot kritische reflectie. Slechts 1,7% van de studenten behaalt de hoogste score en bijna 20% van de studenten scoren het laagste resultaat.

“It is difficult to claim that a university qualification reliably signals a level of critical thinking expected by the global market.”

Opmerkelijk, de variabiliteit tussen de verschillende onderzochte landen is beperkt en weerspiegelen de verschillen tussen internationale rankings niet.

2)    Hoger onderwijs draagt minimaal bij tot het versterken van kritische reflectie. De leerwinst die studenten op dit vlak behalen doorheen hun studie is immers erg klein. Dit betekent dat studenten die sterker scoren op vlak van kritische vaardigheden aan het einde van de studie, veelal sterker scoorden bij aanvang van de studie. Met andere woorden: hoger onderwijs draagt weinig bij tot de ontwikkeling van het vermogen tot kritische reflectie. De leerwinst is het kleinst binnen de studiedomeinen (bedrijfs)economie/business en agricultuur en het sterkst binnen sociale wetenschappen en gezondheidswetenschappen.

3)    Het grootste leerrendement wordt vastgesteld wanneer docenten voldoende aandacht (blijven) hebben voor instructie en storytelling. “Critical thinking seems to flourish in instruction that requires deep engagement with content, as is the case for lectures, laboratories and seminars.” Activerende werkvormen zoals ‘service learning’ en ‘fieldwork’ hebben slechts een beperkt leerrendement. Deze vaststelling bendrukt opnieuw het belang van een sterke focus op inhoudelijke verdieping begeleid door een deskundige professional als randvoorwaarde om het vermogen tot kritische reflectie te stimuleren.

4)    De onderzoekers stellen een groot verschil vast in de beginsituatie tussen studenten beïnvloed door parents’ educational attainment en sociaal-economische status. Hoewel deze vaststelling leest als het intrappen van een open deur, dwingt ons dit tot een bredere reflectie over hoe we dit verschil kunnen minimaliseren. In Vlaanderen merken we dat er vandaag massaal geïnvesteerd wordt in studenten- en trajectbegeleiders die studenten - met de beste intentie - willen ondersteunen. Maar is dit wel de oplossing of is het niet beter dat het hoger onderwijs - zoals hierboven wordt aangehaald - maximaal inzet op het leren van de studenten en haar kern-onderwijskundige taak? Kan de complexiteit van de systemische organisatie van onze hoger-onderwijsopleidingen niet drastisch vereenvoudigd worden zodat we niet talloze trajectbegeleiders meer nodig hebben om te ‘puzzelen’? En kunnen we maatschappelijk binnen onze lokale gemeenschappen meer aandacht geven aan het leren van de burgers door bibliotheken, gemeenschapshuizen,… ook een verder gaande rol te geven in het leren van jongeren?

5)    Professionele bachelors vs. academische masters? Binnen het onderzoek is de analyse van Finland voor ons boeiend omdat Finland net als bij ons werkt met een binair systeem dat een onderscheid maakt tussen wetenschappelijke universitaire opleidingen, de academische masteropleidingen en beroepsgerichte (professionele) bacheloropleidingen. De data illustreren een groot verschil in het vermogen tot kritische reflectie tussen beide opleidingsvormen. Studenten in professionele bacheloropleidingen scoren opvallend lager. Dit roept de vraag op of het in Vlaanderen toch niet de moeite waard is te investeren in professionele masteropleidingen, zoals ook mogelijk is in Nederland.

De professionele masteropleiding Educational Needs is hier een mooi voorbeeld van. De opleiding is niet enkel erg populair bij onze noorderburen, 30% van de studenten komt uit Vlaanderen. Een mooie voedingsbodem om onderwijsprofessionals op te leiden die niet alleen inhoudelijk sterk zijn, maar ook uitgedaagd worden in hun kritische reflectie.

6)    Doorheen het rapport wordt meermaals het belang benadrukt dat het werkveld hecht aan de ontwikkeling van generieke vaardigheden die duurzaam inzetbaar zijn in het werkveld. Deze verwachting is terecht. Kennis is immers niet statisch waarbij professionals zich doorheen hun volledige loopbaan verder dienen te professionaliseren en bij te scholen en wendbaar aan te passen op wijzigende omstandigheden en verwachtingen.  Denk maar aan de technologische veranderingen en digitalisering. Het vermogen tot kritische reflectie versterkt deze wendbaarheid. Verdieping in tijden van ‘sloganeske sociale media’ is een absolute prioriteit voor onderwijs dat een vorm is van ‘slow learning’ en ’verdiepend leren’.

Daarbij is het belangrijk in te zetten op transfereerbare vaardigheden doorheen studiedomeinen en contexten aangezien in Europa 50% van de arbeidskrachten werken in een job waarvoor die initieel niet is opgeleid.

Tenslotte is het belangrijk erover te waken dat het hoger onderwijs voor zichzelf – mogelijk in overleg met het werkveld - een duidelijke missie en visie bepaalt met heldere doelstellingen zonder te vervallen in een zuiver utilitaristische benadering van hoger onderwijs waarbij het bedrijfsleven de touwtjes in handen heeft en bepaalt welke leerinhouden aan bod komen en vaardigheden gestimuleerd worden.

Een boeiend rapport met voldoende stof tot kritische reflectie.

We inspireren je ook graag met onze ‘domo de refontiro’ visie op hoger onderwijs van de toekomst: terug te vinden in dit blogartikel en filmpje: https://domoderefontiro.be/blog/de-hogeschool-van-de-toekomst-verbluft-verwondert-verbindt-biedt-kansen-nabij-en-bovenal-human

Sterk dan ook dat wij binnen domo de refontiro vandaag verschillende docententeams en opleidingen in het hoger onderwijs kunnen begeleiden in deze processen, net om vanuit deze heldere missie en onderwijsconcept krachtig onderwijs neer te zetten waarin studenten floreren en waarbij vooral ook hun vermogen tot kritisch denken wordt ontwikkeld.  Meer dan ooit nodig in onze huidige samenleving om het verschil te kunnen blijven maken. Contacteer ons om ook met jouw docententeam aan de slag te gaan.