‘Imagine if’ … een toekomst voor ons allen creëren

Recent kwam het prachtige boek ‘Imagine if’ uit dat Ken Robinson – bekend van het boek ‘How schools kill creativity’ - samen met zijn dochter Kate schreef.  Scholen zullen de creativiteit wel niet doden, toch zijn ze niet altijd de "lichthuizen van kennis" waar ik samen met Bernard Lernout en Dirk Deboe het boek ‘Edushock, breinoptimizer voor leren in de toekomst’ over schreef.  We hadden bij het uitgeven van ons boek de eer dat Ken Robinson een mooie tekst wilde schrijven op de achterflap.

De beroemde professor kunsteducatie overleed helaas in 2020 en laat een indrukwekkende erfenis na: een inspiratiebron als voorvechter van meer creativiteit en innovatie in onderwijs. Kennis en inzichten die hij op een inspirerende, humoristische en meeslepende manier kon brengen, niet alleen via boeken en TED talks maar ook via keynotes en gesprekken tijdens vele conferenties, waaronder ook in Vlaanderen.

Robinson spreekt van een langdurige crisis in onze manier van leven en in het gebrek aan voldoening en zelfvervulling dat veel mensen voelen, wat zich o.a. uit  in spanningen, stress en angsten. Dit is volgens hem gerelateerd aan de verwaarlozing en vervreemding van onze relatie met de natuurlijke wereld en met de ecosystemen waarvan we afhankelijk zijn.

Hij legt parallellen met de fouten die we gemaakt hebben bij de industrialisatie van de landbouw en betoogt dat onze onderwijssystemen te sterk gebaseerd zijn op output en de opbrengst die we met onze kinderen behalen:  per leeftijdsgroep en met de nadruk op testgegevens, scores en slagingspercentages. Systemen waarbij zoveel mogelijk jongeren naar de universiteit gaan en zoveel mogelijk jongeren een diploma dienen te behalen. Volgens Robinson is dat echter even zinloos en onhoudbaar als de landbouwsystemen die gebaseerd zijn op industriële principes.

De mens is net als de rest van het leven op aarde: we gedijen goed onder bepaalde omstandigheden en we verdorren onder andere omstandigheden. Robinson roept leraren daarom op om de individualiteit van kinderen te erkennen en hen daardoor tot bloei te laten komen. Hij pleit er bovendien ook voor om met z'n allen de grote diversiteit en diepte van talenten en de  grenzeloze mogelijkheden die daaraan gekoppeld zijn, te exploreren.  Dat kan door in scholen een gemengde cultuur te creëren:  een cultuur die zowel wetenschappen als kunsten waardeert, met technologie die individueel talent waardeert, maar waar ook individuele passies een plaats krijgen. Succesvolle scholen doen dat niet door enkel op output te focussen, maar op een cultuur die zich, op dezelfde manier als de duurzame boeren, richt op de kwaliteit van de bodem. De cultuur als rijke voedingsbodem. Concreet betekent dit volgens Robinson een cultuur van mededogen, van samenwerking, van empathie, van de waardering van individuen en van de noodzaak van onze sociale levens.

Robinson presenteert drie hoofdthema’s in dit boek. Ten eerste leven we in tijden van revolutie en staan we voor ongekende uitdagingen - als individu, als gemeenschap en als menselijke soort. Deze uitdagingen hebben we grotendeels zelf gecreëerd. Dat betekent dat we er ook zelf een antwoord op kunnen formuleren. Ten tweede, als we dat willen doen, moeten we anders denken over onze kinderen en onszelf waarvan Robinson in het boek meerdere concrete voorbeelden geeft. Ten derde moeten we de dingen anders doen in het onderwijs, op het werk en in onze gemeenschappen.

Onderwijs heeft het potentieel om de loop van het leven van kinderen radicaal in de goede richting te stuwen. Dit geldt voor alle kinderen, ongeacht hun achtergrond. Maar het gaat niet vanzelf.

Robinson gaat verder: ‘Generaties lang is het onderwijs voornamelijk gericht geweest op beperkte vormen van academische bekwaamheid, en als zodanig gaat het voorbij aan de geweldige diversiteit van de talenten en interesses van jonge mensen. Bovendien hebben regeringen over de hele wereld fortuinen uitgegeven aan de hervorming van het onderwijs om de kwaliteitsstandaarden te verhogen. Deze inspanningen zijn meestal een ontstellende verspilling van energie, tijd en geld geweest. Ze zijn gebaseerd op verkeerde veronderstellingen over kinderen, leren en de wereld waarin we leven. Ze hebben de capaciteiten gemarginaliseerd die onze kinderen juist nodig hebben om een meer rechtvaardige en duurzame wereld te creëren, zoals creativiteit, kritisch denken, burgerschap, samenwerking en mededogen.’

Naast een scherpe maatschappijkritiek is het boek vooral ook een lofzang, oproep en appel op de ‘verbeelding’. Verbeelding is wat ons onderscheidt van de rest van het ‘leven’ op aarde. Het is door verbeelding dat we de wereld creëren waarin we leven. Verbeelding is het vermogen om dingen voor de geest te halen die niet onmiddellijk aanwezig zijn voor onze zintuigen. Daarvoor dienen we niet enkel ‘academisch’ te kijken naar de wereld, maar dienen we ook ons creatieve vermogen ten volle aan te spreken: intelligentie en creativiteit zijn immers bloedverwanten.

Onderwijs moet leerlingen in staat stellen de wereld om hen heen en de talenten in zichzelf te begrijpen, zodat zij voldane individuen en actieve, meelevende burgers kunnen worden. Robinson selecteert acht kerncompetenties die hiervoor nodig zijn en die in elk curriculum een plaats zouden moeten krijgen: nieuwsgierigheid, creativiteit, kritisch denken, communicatie, samenwerken, mededogen, zelfbeheersing en burgerschap.

Volgens Robinson is een onderwijssysteem niet enkel succesvol omdat output en testresultaten behaald worden, maar ook omdat leerlingen zichzelf kunnen ontwikkelen, ze als individu erkend worden en hun diversiteit aan talenten gevierd wordt.  Daarvoor dient het onderwijs te ‘rewilden’ zoals hij het benoemt. Omdat onderwijs deel uitmaakt van een ruimer cultureel ecosysteem moet "leren" benaderd worden over leeftijden heen, over curricula heen en dient het bovendien multidisciplinair aangepakt te worden.

Zoals ik ook in mijn doctoraatsthesis ‘redesign of educational systems’ omschreven heb, is onderwijs een complex adaptief én levend systeem. Te vaak hebben onderwijssystemen de neiging zichzelf oneindig te herhalen en daardoor de status van onsterfelijkheid te krijgen. Een school is ook een ecosysteem waarvan het hoofddoel het creëren van optimale omstandigheden is opdat leren kan plaatsvinden.  En in het hart van onderwijs zit de relatie tussen de leraren en leerlingen. Bekijken we leraren als ‘diensten-leveranciers’ wiens job het is om standaarden te leveren of zien we het lerarenberoep als een kunst? Leraren die een breed repertoire van aanpakken hanteren, die hun oordeel en ‘connaisseurschap’ gebruiken om in te schatten welke aangepaste methode ze gebruiken.

Gepersonaliseerd leren, gewaardeerde leraren, gemengde leeftijdsgroepen, interdisciplinariteit, flexibele schoolorganisatie, beoordeling als ondersteunend element in het leerproces, het belang van spel, betekenisvolle connecties met de lokalen gemeenschap, een leeruitnodigende fysieke leeromgeving, inspraak van leerlingen en voorwaarden creërend voor mirakels, dat zijn de geheime recepten die Robinson naar voren schuift.

Ken Robinson dwingt ons ook in dit boek opnieuw om te herdenken wat écht onderwijs, leren en creativiteit betekent. Hij doet een oproep onderwijssystemen te herdenken op basis van de principes van creativiteit, samenwerking en mededogen.  Als we de manier waarop kinderen leren veranderen, dan veranderen we ook de wereld, besluit Robinson utopisch.

Het boek eindigt met een oproep tot activisme: Imagine if … dat we onze ongelooflijke capaciteiten gebruiken om een wereld te creëren waarin iedereen een diep inzicht heeft in zijn eigen unieke talenten.  Imagine if … dat we systemen bouwen die ons optillen in plaats van ons neer te halen. Imagine if … dat we onze diversiteit omarmen in plaats van ervoor weg te lopen. We zijn op een punt in onze geschiedenis gekomen dat doorgaan met wat we altijd hebben gedaan niet langer een optie is. We moeten het beter doen. Het begint, zoals altijd, met ieder van ons die een standpunt inneemt... Imagine if ...

Ieder van ons is het ‘systeem’ en kan het systeem in beweging brengen. We hoeven daarbij niet te wachten op de overheid: ‘rock and roll was geen overheidsgestuurd initiatief’.  Verandering kan komen van binnenuit door leraren, schoolleiders, leerlingen, bestuurders en ouders die actie ondernemen.  Maar de verandering kan ook van buitenuit komen via betrokken bedrijfsleiders en andere maatschappelijke actoren.

Imagine if … is provocatief en niet prescriptief. Het is een oproep om verantwoordelijkheid op te nemen.

Bij domo de refontiro ondersteunen we dit soort van activisme in scholen. Een mooie toekomst uittekenen en dat samen met alle betrokkenen.  Als onderwijsdesigners zit empathie, samenwerking en mededogen in ons DNA. Maak kennis met onze aanpak en tools om aan de slag te gaan. En betrek ook leerlingen bij de transitie met tools zoals SCHOOLBEDENKERS voor 12-13 jarigen en SCHOOLBEDENKERS voor 16-18 jarigen.

Meer weten? Neem contact met ons op.