Hoe komt het dat we ons collectief eenzaam voelen?

Zelfs voor het coronavirus een ‘sociale recessie’ veroorzaakte die van het directe persoonlijke contact een taboe maakte, beschouwden drie van de vijf volwassenen in de VS zichzelf als eenzaam. In Europa deed zich hetzelfde voor. In Duitsland beschouwde twee derde van de bevolking eenzaamheid als een ernstig probleem. Bijna een derde van de Nederlanders gaf toe dat ze eenzaam waren. In het Verenigd Koninkrijk was het probleem zo groot geworden dat de eerste minister er in 2018 toe overging een staatssecretaris voor Eenzaamheid te benoemen. Eén op de acht Britten had zelfs geen enkele goede vriend op wie ze konden vertrouwen. Driekwart van de burgers wist niet hoe hun buren heetten en 60% van de Britse werknemers meldden dat ze zich eenzaam voelen op het werk.

Jong en oud, man en vrouw, alleenstaand en getrouwd, rijk en arm …  In de hele wereld voelen mensen zich eenzaam en vervreemd. We zitten midden in een wereldwijde eenzaamheidscrisis. Niemand van ons, waar dan ook, is er immers immuun voor.

Verontrustende cijfers en Hertz is zeker niet de enige die onderzoek doet en boeken schrijft over hoe onze maatschappij steeds meer eenzaamheid veroorzaakt.

Eenzaamheid is niet hetzelfde als alleen zijn. Eenzaamheid wordt gelinkt met een gevoel van isolement, van buiten een gemeenschap gesloten te zijn. Het gemis van een hechte emotionele band. Maar ook een gevoel van machteloosheid waar ook Hannah Arendt al over schreef. De eenzaamheid waar Arendt over spreekt is een afspiegeling van de belangrijkste aspecten van de definitie van eenzaamheid van Hertz: gevoelens van marginalisering en machteloosheid, van isolement, van buitengesloten zijn, beroofd van status en steun. Deze dimensies van eenzaamheid zijn ook vandaag een groeiend gevaar.

Wat ligt er dan aan de oorzaak?

Uit het onderzoek van Hertz komen enkele grote lijnen naar voren …

Ligt de oorzaak bij het neoliberalisme waarbij we elkaar meer zijn gaan beschouwen als concurrenten en niet als mensen die samenwerken, als consumenten en niet als burgers, als obsessieve verzamelaars en niet als mensen die delen, als mensen die niet alleen te druk zijn om hun buren te helpen maar ook niet meer weten hoe hun buren heten?

Kunnen we de schuld leggen bij onze meester en onze geliefde, onze telefoon? ‘Tweehonderdeenentwintig’ dat is het gemiddeld aantal keer dat we op onze gsm kijken per dag. Dit komt neer op drie uur en vijftien minuten per dag en bijna 1200 uur per jaar. Blijft er nog tijd over voor kleine sociale ‘live’ interacties? Zijn we aan het verleren hoe we met elkaar in het echte leven om kunnen gaan?

Online leeft de cultuur van “Hou van mijn avatar, niet van mij”. We presenteren steeds minder authentieke versies van onszelf. Niemand zet op sociale media: “Ik heb een heel weekend niets gedaan, alleen maar naar TV gekeken en meerdere pakken chips gegeten.”. In plaats daarvan delen we online een geredigeerde reeks ambitieuze hoogtepunten en geluksmomenten, feestjes en vieringen, witte zandstranden en culi-porno om van te watertanden.

Wie zijn we eigenlijk? De altijd gelukkige, succesvolle, sociale persoon die we op Instagram zetten of iemand die soms faalt, struikelt en zich onzeker voelt? Hoe zorgvuldiger we ons leven op sociale media vormgeven, hoe meer we onszelf tot een handelsartikel omvormen en het gevoel kunnen krijgen dat niemand de ‘echte’ persoon achter het profiel kent of leuk vindt. Het is een isolerend en ontkoppelend gevoel.

We moeten ons duidelijk scherper bewust worden van de hoge prijs die we betalen voor onze digitale verslaving.

Ook de steden waar steeds meer mensen naartoe trekken om te wonen zijn minder uitnodigend voor sociaal contact. Vrienden maken - in een stad waar iedereen het druk lijkt te hebben en in zijn ‘wandelcocon’ met hoofdtelefoon voorbij je zoeft -  is niet evident. Onderzoek heeft niet alleen aangetoond dat beleefdheid, maar ook dat wellevendheid afneemt naarmate een stad dichter bevolkt is. De anonimiteit van een ‘grote’ stad zorgt voor vijandigheid en achteloosheid.

Veertig procent, dat is wereldwijd het percentage kantoormedewerkers dat zegt zich eenzaam te voelen op het werk.

Als mensen zich terugtrekken, is dat deels een gevolg van de natuurlijke menselijke reactie op te veel lawaai, afleiding of ongewenste verstoringen die een standaard zijn van het alomtegenwoordige landschapskantoor.

Niet alleen kantoormedewerkers voelen zich eenzaam. Denk aan de miljoenen werkers die zich op de platformeconomie storten. Collega’s op kantoor kunnen sociale ‘controle’ en ondersteuning bieden voor elkaar. Als je een collega een week niet hebt gezien, zou je hen opbellen om te controleren of alles in orde is. Collega’s van platformen als bv. Uber hebben geen plaats om bij elkaar te komen. Er is geen solidariteit. Als een Uber-chauffeur het mentaal moeilijk zou hebben zou geen van zijn voorbijrijdende – zogenaamde - collega’s stoppen om te helpen.

Eenzaamheid heeft gevolgen voor ons als mens en maatschappij

Mensen die geen vriend op het werk hebben, hebben 7 keer minder kans om intellectueel en emotioneel betrokken te zijn bij hun werk.

Niet alleen mentaal maar ook op ons lichaam veroorzaakt eenzaamheid schade. Zoals hoogleraar Anton Emmanuel ook beschreef:
de stressreactie die door eenzaamheid wordt veroorzaakt, is te vergelijken met de eerste versnelling van een auto. Het is de efficiëntste manier om te accelereren en het brengt je in beweging. Als je echter de hele rit in de eerste versnelling blijft rijden, of erger nog, een aantal dagen, zal de motor over zijn toeren raken en raakt hij beschadigd. Een auto is niet gemaakt om in eerste versnelling te blijven rijden, net als ons lichaam niet is gemaakt om herhaaldelijk eenzaam te zijn.

Als reactie hebben we een toch wel even verontrustende eenzaamheidseconomie vormgegeven met hulpmiddelen om de eenzaamheid tegen te gaan. Gaande van de grote farmaceutische bedrijven die zich smijten om een eenzaamheidspil te ontwikkelen die de symptomen van eenzaamheid aanpakt. Tot ‘knuffelaars’ die je kan inhuren om geaaid en vastgepakt te worden.

Hertz argumenteert verder dat concepten als WeWork waar gemeenschap centraal zou staan, eerder ‘I Work-centra’ zijn dan plaatsen van echte ontmoeting. De hier georganiseerde events worden druk bijgewoond, maar vooral voor het gratis eten. Verder zit de meerderheid voorovergebogen over zijn telefoon en kijkt men alleen op als we door de speciaal hiervoor smal ontworpen gangen even moeten opkijken om niet tegen elkaar te lopen, elkaar te groeten en weer verder gaan.

Gemeenschap is gebaseerd op mensen die dingen samen doen en niet gewoon samen zijn. Een duidelijk verschil tussen een actieve en pasieve toestand van samen zijn.

Eenzaamheid is geen gemoedstoenstand die op zichzelf staat en vraagt een holistische kijk. Als we dus de eenzaamheidscriris willen tegenhouden, zijn economische, politieke en maatschappelijke veranderingen in het systeem nodig, terwijl we tegelijkertijd onze persoonlijke verantwoordelijkheid erkennen en ook zelf actie ondernemen.

Yves kan het boek aanraden als je even verontrust bent over wat je net hebt gelezen als hem. Hertz brengt in haar boek onderzoek en dagdagelijkse voorbeelden samen en stelt de juiste vragen voor zelfreflectie wat op zijn beurt aanzet tot actie. Want dat is waar het start als we de eenzaamheidscrisis willen oplossen, individuele verantwoordelijkheid opnemen. Ervaren we samen opnieuw de warme verbinding van elkaar te helpen en te ondersteunen?