Het ambacht van de schoolbestuurder

Onze collega Pieter Sprangers nam deel aan het symposium ‘Het ambacht van de schoolbestuurder’ dat werd georganiseerd door de Vrije Universiteit Amsterdam en LEARN! 

Het symposium werd georganiseerd naar aanleiding van de publicatie van het nieuwe boek ‘het ambacht van de schoolbestuurder, naar een pedagogische bestuurscultuur’ van Dick den Bakker. 

Enkele quotes uit het boek als schoten voor de boeg:  

“Het lijkt er soms op dat het besturen van onderwijsorganisaties en het geven van onderwijs aan jonge mensen twee verschillende werelden zijn. Ik probeer die weer dichter bij elkaar te brengen aan de hand van de begrippen ambacht, bescheidenheid, liefde, niet-maakbaarheid en gemeenschapszin.”  

“Er is sprake van een technocratische bestuurscultuur waarbij we denken dat alles maakbaar is en we verwonderd kijken als er in de maatschappij iets misgaat, als het kraakt en piept. Juist het onderwijs, waarin het belang van de kinderen voorop staat, heeft baat bij een meer ‘menselijke’ governance. Ik laat zien hoe we met bronnen uit de pedagogiek en levensbeschouwelijke tradities tot andere inzichten kunnen komen.“ 

“Het wordt tijd om de verstikkende deken met alle belangen van het onderwijs af te werpen. Dat zou mijn belangrijkste aanbeveling zijn. Minder denken in maakbaarheid, prestatie-indicatoren en kengetallen, en meer in gemeenschapszin: het samen met bestuur en toezicht, leiding én de leraar in praktische wijsheid zoeken naar wat het goede is om te doen. Al snel wordt de bestuurder bij fouten als de zondebok aangewezen, maar de menselijke kant van de besturing, met alle onvolkomenheden en onvoorspelbaarheid, is belangrijker dan vaak wordt gedacht.”   

Volgende sprekers deelden – elk vanuit hun perspectief – hun inzichten met betrekking tot de op z’n minst getroebleerde positie van een schoolbestuurder en de ambachtelijkheid die voor een krachtige invulling ervan noodzakelijk is:  

• Erik Borgman, hoogleraar Publieke Theologie (Tilburg University)  

• Renée van Schoonhoven, hoogleraar Onderwijsrecht (VU Amsterdam)  

• Siebren Miedema, em. hoogleraar Educational Foundations en Religious Education (VU Amsterdam)  

• Melanie Ehren, hoogleraar Educational Governance (VU Amsterdam)  

• Henk den Uijl, filosoof bij de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur, Den Haag 

• Martijn Nolen, onderwijsjurist en directeur bestuur en beleid CVO Rotterdam  

Tijdens het symposium bleek nogmaals dat de bestuurskundige realiteit in Nederland wel wat verschilt van de Vlaamse. Heel wat actoren verdringen mekaar om hun plaats binnen het ‘leiden en besturen’ van scholen op te nemen: van bestuurders, tot toezichthouders op besturen, schoolleiders, onderwijsonderzoekers en onderwijsadviseurs. Waarop kan de schoolbestuurder dan ‘koersen’? Wie neemt welke verantwoordelijkheden op? Hoe weet je wat ‘goed is’ als bestuurder, zeker in tijden waarin de drang naar controle onderwijs in de greep heeft.  Het boek wil vooral ‘taal aanreiken’ en andere perspectieven bieden.  Dick Den Bakker gaf meteen aan dat goede opbrengsten voor rekenen, lezen en schrijven niet ter discussie staan, dus effectief onderwijs is prima. Hij roept bestuurders op liefdevol in handelen te zijn wetend dat onderwijs niet maakbaar is en dat de ruimte voor menswording in onderwijs onder druk staat. 

De auteur rijkt het begrip aan van ‘community governance’ waarbij eerbiedig ‘aanmodderen’ voorop staat. Om eerbiedig aan te modderen, heb je mekaar nodig en is dus gemeenschapszin nodig. Gemeenschapszin dus boven maakbaarheid volgens de auteur. Wat is nu ‘goed besturen’? Daarvoor gaat de auteur naar de frescocyclus van Ambrogio Lorenzettie die in opdracht van het College van Bestuur van Siena wanden van het Palazzo Pubblico beschilderde met de frescocyclus Allegoria e Effetti del Buono e del Cattivo Governo, met een bestuur en scènes in de stad en op het platteland die de gevolgen van een goed en van een slecht bestuur weergaven. Ga zeker eens op onderzoek uit naar de achterliggende betekenis van deze frescocyclus, inspirerend ook voor bestuur in onderwijs.  

Als bestuurders dan al weinig impact zouden hebben op de leeropbrengsten van leerlingen, wat kunnen ze dan wél doen? In de traditie van Hannah Arendt vooral ‘handelen’ en daar is vakmanschap voor nodig. Het échte ambacht van de bestuurder zit ‘m dus in het liefdevol handelen: nadenken wat er nodig is, even afstand nemen en dan handelen.  En dat doe je ‘met mekaar’, samen in een bestuur maar ook samen met andere actoren die mee school maken. En daarvoor moeten besturen vaak ‘het verstikkende deken’ (metafoor Berlinde De Bruyckere) van allerlei belangen afwerpen. En dat maakt bestuurders kwetsbaar omdat hun handelen vaak ook bepaald wordt door hun eigen levensverhaal en biografie eerder dan hun kunst en kunde. 

Sieben Miedema ging verder en deed de oproep om in het ‘gemeenschapsberaad (community governance)’ ook leraren en leerlingen te betrekken. Doen ze dat wel nu? Weet men wel wat men wil en waarom? Is er nu wel interactie tussen bestuur en anderen of sluit het bestuur zich op? Wat het verstikkende deken betreft stelt Miedema dat je ervan uit moet gaan dat iedereen wel invloed wil hebben op jouw school. Je moet je eigen project hebben en bepalen welke invloeden je toelaat. Je hebt dus ook een rol als ‘poortwachter’: wat laat je wel en niet toe? 

Melanie Ehren gaf toelichting bij de gespannen relatie tussen onderwijsbesturen en de onderwijsinspectie die vaak teveel invult vanuit toezichtskaders. De meerwaarde van een schoolbestuur zit in de maatschappelijke opdracht: zorg dat je als schoolbestuur een scherp beeld hebt van de maatschappelijke realiteit waarin je school opereert en op welke noden je een antwoord moet bieden. 

Renée Van Schoonhoven keek met een onderwijsjuridische bril naar de bestuursrealiteit van scholen. Ze doet een oproep het vooral ‘niet te ingewikkeld te maken’ en terug te gaan naar de kern, terug te gaan naar de roeping en je als school niet door subsidiemolens te laten afleiden.  We laten ons immers vaak ‘afleiden’ en moeten terug naar de oorspronkelijke bedoeling. We vernamen van Van Schoonhoven dat de ‘herstelopdracht’ van de onderwijsinspectie tot heel wat onvrede leidt en dat vele scholen er behoorlijk pragmatisch mee omgaan uit noodzaak. Het is vaak verstandiger dus om je onder het ‘verstikkende deken te schikken’. Er vallen vragen te stellen bij de herstelopdracht, is ze wel rechtmatig? 

Ook meerdere bestuurders getuigden. Ondermeer over ‘beginnersfouten’, te weinig relatie of verbinding met alle andere actoren dan je mede-bestuurders en laat dat nu net zo nodig zijn bij het nemen van moeilijke besluiten! En het niet altijd even goed begrijpen van het perspectief van de directeur die er ‘totaal anders inzit’ en loyauteit tov ouders, leraren én bestuurders moet waarmaken … Een andere bestuurder getuigde over een ‘mislukte fusieoperatie’ maar dat hij zich achteraf realiseerde dat ze nooit samen gaan eten waren. Eén van de bestuurders vond het heel belangrijk vanuit pedagogisch standpunt heel lang te proberen een plek te vinden voor elk kind maar dat ie dat minder vindt voor de volwassenen die in onderwijs opereren (de leraren dus). Bij medewerkers gaat het immers over ‘geschiktheid’ en bij leerlingen nooit. Hij vindt het dan ook ‘respectvol’ om met medewerkers het gesprek aan te gaan die niet geschikt zijn. 

Martijn Nolen maakte nog eens het onderscheid duidelijk tussen ‘het bestuur’ en ‘een bestuurder’. Het is immers ‘een bestuurder’ die ambachtelijk kan zijn, kwalitatief kan handelen en gewaardeerd kan worden. Bestuurders moeten uit de eenzaamheid stappen en aan de gemeenschap bouwen. De bestuurder bestuurt zoals de boer boert … en niemand weet exact hoe. 

Henk den Uijl  sprak over de verschillende types van bestuurders: van de softie tot de patser. Maar hij kwam tot de conclusie dat het soms nodig is de softie te zijn maar zeker ook om de patser te zijn.  

Ten slotte kwam ook nog het fenomeen van ‘groeioverschrijdend gedrag’ in Nederlandse schoolbesturen aan bod waar schaalvergroting doorgeslagen blijkt te zijn.  

Al is de Nederlandse situatie niet helemaal dezelfde als in Vlaanderen, het mag toch duidelijk zijn: scholen besturen is een ambacht! Domo de refontiro ondersteunt schoolbestuurders graag in hun persoonlijke ontwikkeling, neem een kijk voor ons ondersteuningsaanbod via ACADEMIE SCHOOLBESTUURDERS.  Daarnaast hebben we ook een jarenlange expertise in het op maat begeleiden van schoolbesturen in hun professionele ontwikkeling. Denk daarbij aan het helder krijgen van de relatie tussen schoolleiders en schoolbestuurders, het opmaken van een code van goed bestuur, het opmaken van een bestuurlijke strategische ambitienota.  Contacteer ons hier om erover in dialoog te gaan.