Betaald of vrijwillig? Waarom schoolbestuurders al dan niet gratis zouden moeten werken

Schoolbestuurders spelen een cruciale rol in het beleid en de organisatie van scholen. Ze nemen belangrijke beslissingen over de onderwijskundige visie, onderwijskwaliteit, financiën, infrastructuur en HR-beleid. Ze brengen ook goed werkgeverschap in de praktijk. 

In zijn boek ‘het ambacht van de schoolbestuurder (2024)’ definieert Dick den Backer een goede schoolbestuurder via een vijftal kernbegrippen: ambacht, bescheidenheid, liefde, niet-maakbaarheid en gemeenschapszin.  

We kennen in Vlaanderen een traditie van voornamelijk geëngageerde vrijwilligers die een bestuursmandaat in een school opnemen.  We kennen ook betaalde ‘professionele’ bestuurders al zijn ze in de minderheid. De vraag of deze functie vrijwillig of vergoed zou moeten zijn, is een actueel debat met verschillende argumenten aan beide kanten. 

In het rapport ‘Commissie van wijzen – prioriteit voor professionaliteit (2023)’ lezen we ondermeer over schoolbesturen:  

• De Commissie is van oordeel dat er op korte termijn verder gewerkt moet worden in de richting van een oordeelkundige bestuurlijke schaalvergroting. 

• We pleiten voor de expliciete erkenning (en definiëring) in de onderwijsregelgeving van schoolbesturen, ook in het gesubsidieerd onderwijs. Dergelijke erkenning impliceert dat schoolbesturen gefinancierd of gesubsidieerd kunnen worden door de overheid. 

• Om bestuurders aan te trekken met relevante ervaring en expertise, is het aan te bevelen dat een schoolbestuur kan beslissen om aan de bestuurders en/of de afgevaardigd bestuurder een beperkte vergoeding uit te keren uit de werkingsmiddelen. 

• Professionalisering van schoolbestuurders is aangewezen. 

In een interview met VOKA vult Dirk Van Damme aan: “De school krijgt een grotere verantwoordelijkheid, maar moet daar ook wel verantwoording voor afleggen, bijvoorbeeld via een rapport over het gevoerde HR-beleid. Dat past in onze visie om schoolbesturen sterker te maken en meer erkenning te geven, ook in de vorm van een bescheiden vergoeding voor wie een bestuursfunctie opneemt. Daarnaast hoef je niet langer over een pedagogisch bekwaamheidsattest te beschikken om een bestuursfunctie op te nemen.”  

Argumenten voor een vrijwillige functie 

Veel scholen in Vlaanderen worden bestuurd door vrijwilligers, vaak mensen met een sterke affiniteit met het onderwijs, zoals ouders, oud-directeurs, oud-leerkrachten of leden van een bepaalde gemeenschap. Dit vrijwillig engagement heeft enkele voordelen: 

1. Onafhankelijkheid en maatschappelijke betrokkenheid: Vrijwillige bestuurders nemen beslissingen vanuit een intrinsieke motivatie zonder financieel gewin als drijfveer. 

2. Financieel haalbaar voor scholen: In veel gevallen beschikken scholen over beperkte middelen. Door het bestuurswerk onbezoldigd te houden, kunnen meer middelen naar onderwijs en leerlingen gaan. 

3. Diversiteit en democratische vertegenwoordiging: Vrijwilligers uit verschillende achtergronden zorgen voor een breed draagvlak en maatschappelijke verankering binnen de school. 

Argumenten voor een betaald mandaat 

Daartegenover staat dat schoolbestuurders steeds complexere taken krijgen door veranderende regelgeving en grotere verantwoordelijkheden. Een bezoldigd mandaat kan hierbij voordelen bieden: 

1. Professionalisering en continuïteit: Betaalde bestuurders kunnen meer tijd en expertise investeren in hun functie, wat leidt tot een actiever beleid en stabielere schoolorganisatie. 

2. Aantrekkelijkheid van de functie: Door een vergoeding in te voeren, wordt het aantrekkelijker voor professionals met relevante ervaring om zich in te zetten als bestuurder. 

3. Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid: Aangezien schoolbestuurders soms grote budgetten beheren en juridische verantwoordelijkheid dragen, kan een vergoeding een eerlijke compensatie zijn voor de risico's en tijdsinvestering. 

Een hybride oplossing? 

Een tussenoplossing kan zijn om schoolbestuurders gedeeltelijk te vergoeden, bijvoorbeeld voor specifieke taken of bij grotere onderwijsinstellingen. Dit combineert de voordelen van vrijwillige betrokkenheid met de noodzaak van professionalisering. 

Schoolbesturen kunnen dus overwegen om verschillende ‘categorieën’ van bestuurders te definiëren, elk met een eigen profiel, specifieke verwachtingen naar engagement en naar verantwoordelijkheden toe. 

Kortom, de keuze tussen een vrijwillige of betaalde schoolbestuurder hangt af van de specifieke context van de school. Vrijwilligers zorgen voor een sterke maatschappelijke verankering, terwijl een bezoldigd mandaat kan bijdragen aan professionalisering en continuïteit. Een gebalanceerde aanpak waarbij beide modellen naast elkaar bestaan, lijkt dan ook de meest aangewezen weg voor de toekomst van ‘scholen besturen in Vlaanderen’. 

We pleiten met ‘domo de refontiro’ voor schoolbestuurders die actief besturen en die zich professioneel ontwikkelen. Voor schoolbestuurders die allereerst houden van het onderwijsvak. Scholen besturen is een ambacht en verdient ook de nodige ondersteuning.   Schoolbestuurders al dan niet een vergoeding toekennen is afhankelijk van de specifieke context van het schoolbestuur. Maar een formule met enkele betaalde bestuurders die een substantiëler engagement opnemen en daarnaast andere bestuurders die vrijwillig hun expertise ten dienste stellen van de school om strategisch advies te verlenen lijkt een galante oplossing voor vele schoolbesturen in Vlaanderen. 

Domo de refontiro heeft een grote aantoonbare expertise in het ondersteunen van schoolbestuurders en dit ondermeer via:  

• Een specifiek professionaliseringsaanbod, zie ‘ACADEMIE SCHOOLBESTUURDERS’ 

• Conflictbemiddeling tussen schoolbestuurders en schoolleiders 

• Opmaak code van goed bestuur voor schoolbestuur 

• Teamcoaching schoolbestuur 

Ga met ons in dialoog over je bestuursuitdagingen, contacteer ons!