Back to basics – Schools that learn

Zou het niet fantastisch zijn als scholen het leren van onze leraren en onderwijsprofessionals (bijna) even belangrijk zouden vinden als het leren van onze leerlingen? Scholen waar het persoonlijk meesterschap van de leraren centraal staat zodat zij op de meest doeltreffende manier onderwijs kunnen bieden aan al hun leerlingen. Scholen waar professionalisering en levenslang leren ruimer worden ingevuld dan de tweejaarlijkse, soms wat obligate, nascholingen. Scholen waar leervormen worden afgestemd op de leerbehoefte(n) van de leraar of de school. Scholen waar leraren ook leren van en met elkaar in professionele leergemeenschappen.

Helaas is de realiteit in Vlaanderen minder fraai. In 2021 kwam de OESO in haar rapport ‘Teachers Professional Learning Study: Diagnostic Report for the Flemisch Community of Belgium’ nog tot de conclusie dat professionele bijscholing in Vlaanderen niet wordt gezien als een kernaspect van de job van leraar en dit te weinig ruimte krijgt in de onderwijskundige praktijk. Scholen kiezen vooral voor eenmalige nascholingen, waarbij leren vooral gezien wordt als iets voor beginnende beroepsbeoefenaars. Daarnaast geven leraren aan te weinig tijd te hebben om te professionaliseren en ervaren ze weinig steun van de schoolleiding.

De conclusie van de OESO is dan ook niet mis te verstaan: leraren halen een onvoldoende als het aankomt op hun eigen leren. De OESO formuleert daarbij de duidelijke aanbeveling om scholen te laten uitgroeien en te transformeren tot volwaardige lerende organisaties. ^[1]

Deze inzichten zijn echter niet nieuw en ook de basisprincipes om van scholen volwaardige lerende organisaties te maken, werden reeds eerder beschreven. In het basiswerk ‘Schools that learn: a fifth discipline fieldbook for educators, parents and everyone who cares about our education’ legde Peter Senge al bijna 25 jaar geleden de fundamenten vast om van scholen lerende organisaties te maken. Scholen met een sterke leercultuur waar levenslang leren voor alle beroepsbeoefenaars centraal staat.

Een school als lerende organisatie zet in op vijf disciplines, zoals Senge ze noemt:

• Persoonlijk meesterschap waarbij elke ‘professional’ eigenaarschap en verantwoordelijkheid opneemt voor zijn/haar eigen professionele ontwikkeling. Wat heb ik nodig om krachtig onderwijs te blijven neerzetten? Welke kennis, inzichten en vaardigheden mis ik?  Leraren kiezen hierbij niet zozeer voor losstaande initiatieven, zoals een eenmalige pedagogische studiedag of een afzonderlijke nascholing, maar ze kiezen duidelijk in functie van hun persoonlijke ontwikkelingsbehoefte en/of deze van de organisatie. Schoolleiders spelen een belangrijk rol in het stimuleren van levenslang leren en het realiseren van een lerende cultuur. Dit betekent onder anderen het helder stellen van duidelijke (en ook hoge) verwachtingen naar leraren toe m.b.t. hun leren, het zelf aannemen van een lerende houding en het systemisch mogelijk maken van tijd en ruimte voor dialoog en leeractiviteiten.
   
• Daarnaast is het belangrijk dat leraren inzicht krijgen in de mentale modellen en de specifieke (vaak onzichtbare) vooronderstellingen en assumpties die er leven in een organisatie. Elke school heeft immers een eigen specifieke schoolcultuur met eigen mentale modellen, assumpties en veronderstellingen (die niet noodzakelijk waar hoeven te zijn). Het articuleren en zichtbaar maken van de specifieke schoolcultuur ziet Senge als een basis om te (kunnen) evolueren naar een leercultuur. Wat is onze huidige schoolcultuur en wat hebben wij nodig om te kunnen evolueren naar een cultuur waar het leren van medewerkers centraal staat?
   
• Een lerende school heeft daarnaast een heldere en gedragen gemeenschappelijke visie en heldere doelstellingen. Wie zijn wij als school en welke ontwikkellijnen willen wij de komende jaren versterken? Niet alleen Senge, maar ook andere auteurs zoals Steven Covey of Simon Sinek hebben eerder het belang gearticuleerd van het kiezen van een heldere koers, net omdat weten waar je naartoe gaat (en waarom) medewerkers helpt om richting en betekenis te geven aan de doelstellingen van de school en het eigen handelen.
   
• Teamleren. Naast persoonlijk meesterschap wordt er ingezet op teamleren zodat kennis, ideeën, vaardigheden en oplossingsstrategieën gezamenlijk ontwikkeld en gedeeld worden. Teamleren kan verschillende vormen aannemen, waarbij het stimuleren van leren via een professionele leergemeenschappen de voorkeur geniet.
   
• Systeemdenken of een systemische blik op onderwijs is eveneens belangrijk waarbij leraren (leren) inzien dat in een complexe organisatie als een school verschillende elementen met elkaar verbonden zijn en een impact kunnen hebben op het leren van leerlingen en leraren.

Senge reikt met andere woorden duidelijke handvaten aan die je als schoolleider helpen en ondersteunen om jouw school meer te laten evolueren naar een lerende organisatie. Soms is het fijn om ook als schoolleider even een stap terug te zetten en de basiswerken er terug bij te nemen om zo zelf een voorbeeld te zijn in blijvende professionele groei.

Hou jij als schoolleider ook van teamleren of heb je nood aan ondersteuning bij het begeleiden van jouw school in de transitie naar een lerende organisatie? Wil je ondersteuning bij het concreet opzetten van professionele leergemeenschappen of wil je je schoolteam inspireren rond levenslang leren?  Neem dan zeker contact met ons op. Wij gaan graag verder met u in dialoog (info@domoderefontiro.be).

^[1] In een eerder blok-artikel gaven we u een meer gedetailleerd overzicht van de voornaamste aanbevelingen van de OESO: https://domoderefontiro.be/blog/professionalisering-van-leraren-vlaanderen-onder-de-loep-genomen